Troska o zapewnienie właściwych warunków pracy oraz poprawę stanu bezpieczeństwa i higeny pracy należy do podstawowych obowiązków wszystkich uczesników procesu pracy - zarówno pracodawców, jak i pracowników.

Podstawowe zasady dotyczące tej problematyki zawiera ustawa - Kodeks pracy. Jest również szereg innych aktów prawnych, na których operają się zasady działaności określonych instytucji kontrolnych nad przestrzeganiem praw pracowniczych oraz warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.

Jedną z takich instytucji jest społeczna inspekcja pracy.

Podstawy prawne działalności społecznej inspekcji pracy (SIP).

Ustawa o społecznej inspekcji pracy — podstawowy akt prawny wydany w dniu 24 czerwca 1983 r., regulujący zasady działalności S1P. Do chwili obecnej ustawa ta była 3-krotnie nowelizowana.

W ustawie powyższej nie przewidziano w zasadzie żadnych delegacji do wydawania przepisów wykonawczych. Jedynie w art. 23 ustawy (przepisy przejściowe) przewidziano okre­ślenie przez Radę Państwa wytycznych:

♦   do przeprowadzenia pierwszych wyborów społecznych ins­pektorów pracy — M. P. z 1983 r. Nr 23, poz. 127,

♦   tymczasowych wytycznych do działalności społecznych inspektorów pracy — M. P. z 1983 r. Nr 23, poz. 128.

Te drugie wytyczne miały obowiązywać do czasu uchwale­nia właściwych wytycznych przez ogólnokrajowe organiza­cje związkowe. Ponieważ te nigdy nie wywiązały się z tego obowiązku, w dalszych rozważaniach będziemy się także opierać na ww. wytycznych.

Poza wzmiankowaną ustawą uregulowania dotyczące SIP znajdują się w ustawach:

♦   z dnia 26 czerwca 1974 r. — Kodeks pracy:

„Społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa higieny pracy, sprawuje społeczna inspekcja pracy.",

„Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pra­cowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany: (...) 4) zapewniać   wykonanie   zaleceń   społecznego   inspektora pracy." „Pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników powołuje komisję bezpieczeństwa i higieny pracy (...). Prze­wodniczącym komisji jest pracodawca lub osoba przez niego upoważniona, a wiceprzewodniczącym — społeczny inspektor pracy."

♦   z dnia 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy: „Państwowa Inspekcja Pracy, w zakresie swego działania współdziała ze związkami zawodowymi, organami samorządu załogi oraz ze społeczną inspekcją pracy."

Pomimo, że SIP kierowana jest przez zakładowe organiza­cje związkowe, reprezentuje ona interesy  wszystkich  pracowników zakładu pracy.